De schuld: misdaad met een kafkaiaans sausje (Dhooge, Bavo)

Waar rook is, vuur is. Dat is wat veel mensen denken als we horen hoe de zoveelste politicus weer eens van iets beschuldigd wordt. Bavo Dhooge neemt deze stelling stevig op de korrel in een ironische roman die bij momenten doet denken aan Kafka’s meesterwerk Het proces. In tegenstelling tot het hoofdpersonage bij Kafka, is senator Karl-Franz Passendorfer maar al te goed op de hoogte van de misdaden die hem worden aangewreven. Zijn probleem is dat de beschuldigingen zich met de minuut vermenigvuldigen, belachelijker proporties aannemen. We zien net als in Amelie Nothombs roman Zwavelzuur hoe de machtsverhoudingen verschuiven, hoe zijn familie, schimmige advocaat, chauffeur en zelfs zijn zuster zich van hem afkeren totdat de senator alleen staat tegenover de rest van de wereld. En dit terwijl hij als enige van hen niets op zijn kerfstok lijkt te hebben…

De roman start met een bescheiden huwelijkscrisis: een bitsig gesprek over wie zijn haren ’s morgens heeft achtergelaten in de douche. Vervolgens loopt het al snel uit de hand: eerst op de school van zijn zoon, waar de lokale directeur Passendorfer van een aantal onwaarschijnlijke pekelzonden beschuldigt. En dan wordt hij ineens voor allerlei andere zaken aangeklaagd, van kleine feiten tot internationale rampen en zelfs misdaden die voor zijn geboorte hebben plaatsgevonden. Hij belandt in de gevangenis. Totdat Passendorfer, geestelijk gebroken, zichzelf uiteindelijk ziet als de uitverkoren zondebok voor al het onheil in de wereld en beslist schuld te bekennen voor al de misdaden die hij nooit begaan heeft.

Bavo Dhooge weet hoe hij snedige dialogen schrijft, gekruid met sprekende, satirische beelden die aangeven hoe het hoofdpersonage letterlijk en figuurlijk steeds meer klem komt te zitten. De ironie zit hem vaak in het kleine detail. Grappig is bijvoorbeeld de verwijzing naar de moord van Pistorius op zijn vriendin, die eveneens op het conto van Passendorfer komt.

De auteur wil met deze roman vermoedelijk de achteloze manier aanklagen waarop media sommige personen aan de schandpaal nagelen, totdat er een ander, interessanter typetje opduikt. Hoe makkelijk individuen het slachtoffer worden van groepshysterie in de huidige maatschappij, die met graagte mee surft op populair sentiment. Deze beeldende en trefzeker beschreven extrapolatie gunt de lezer met andere woorden een blik in een duistere spiegel van de menselijke ziel. In elk geval, missie meer dan geslaagd.

Morten (Anna Levander)

Het boek Morten vormt het eerste deel van een trilogie. Het journalistenduo Annet de Jong (De Telegraaf) en Dominique van der Heyde (NOS/Nieuwsuur) laten, onder het pseudoniem Anna Levander, de lezer kennismaken met de onderbuik van de politieke wereld. In korte, flitsende zinnen introduceren ze Morten, een fictieve Nederlandse politicus van de Nieuwe Liberalen, die goed scoort met holle oneliners en mee surft op populaire thema’s als het anti-Europese sentiment. Uiteraard heeft hij ook een verborgen agenda: minister-president worden voor een langere periode, ook al moet hij daarvoor de huidige partijleider opzij schuiven, en het beslissingsrecht van het - in zijn ogen - domme volk inperken. Een narcist kortom die dankzij een naadloos aanvoelen van de kiezer en zijn sterke verbale vaardigheden, iedereen om zich heen manipuleert.

Twee verhaallijnen lopen aanvankelijk naast elkaar en geraken in de loop van het boek geleidelijk aan vervlochten. Allereerst maken we kennis met Mortens gezin, dat grotendeels van hem vervreemd is. Op de vooravond van de verkiezingen waarin hij een gooi wil doen naar het partijleiderschap, neemt hij een spindoctor, Evelien, onder de arm. Hun samenwerking zal de al fragiele relatie met zijn gezin helemaal op de helling zetten.

De tweede verhaallijn focust op redactrice Marijn, die in een uitgeverij een vergeten manuscript opdiept dat explosief kan blijken voor Mortens carrière. Het vertelt hoe Pierre, lid van de Nieuwe Liberalen, een groot tuinfeest organiseerde ter ere van Mortens winst in de lokale gemeenteraadsverkiezingen te Naarden vele jaren geleden. Tijdens dat feest kwam een man in mysterieuze omstandigheden om het leven. Zal dit spook uit het verleden twintig jaar later roet in het eten gooien van Mortens nationale verkiezing?

Op de achterflap van het boek wordt Morten weinig verrassend vergeleken met Borgen. Natuurlijk zijn de basisingrediënten dezelfde: Denk aan de prominente rol van de spindoctor en de politieke intriges waarbij iedereen zijn verborgen agenda heeft. Het grote verschil is dat het hoofdpersonage van Borgen heel genuanceerd in beeld wordt gebracht met haar grote en kleinere kantjes, en de innerlijke conflicten die elke beslissing met zich meebrengt. Dit maakt haar menselijk en laat de kijker toe zich in haar te verplaatsen en met haar te sympathiseren. Dan is cynicus pur sang Morten toch een stuk meer eendimensionaal. Nergens in het boek geeft hij blijk van enige vorm van gewetensonderzoek. Sommige plotwendingen zijn ook wat kort door de bocht, zoals de passage waarbij onervaren redactrice Marijn zichzelf met een doorzichtige smoes in de partij lult en vervolgens onmiddellijk betrokken wordt bij de gevoeligste partijbesprekingen en intiemste gezinsruzies. Morten is licht verteerbaar entertainment, dat zeker, maar de volgende twee delen van de trilogie zullen uitwijzen welke plaats het uiteindelijk zal innemen in de politieke literatuur.